Czym jest kawa?

Dojrzałe owoce kawy to czerwone jagody, wielkości około centymetra. Zawierają dwa półokrągłe nasiona. Po oddzieleniu od łupiny sortuje się je, poleruje, a następnie praży (około 10-15 minut w temperaturze 200-280 stopni C).

W zależności od tego, jakim procesom zostały poddane ziarna, możemy wybierać spośród kilku rodzajów kawy. Do wyboru mamy: ziarnistą, mieloną, rozpuszczalną (zaparzony ekstrakt kawowy jest suszony w strumieniach gorącego powietrza lub też napar zostaje zamrożony, a następnie usuwa się lód, dzięki procesowi sublimacji). Są też kawy aromatyzowane (np. z dodatkiem orzechów, czekolady), cappuccino (z dodatkiem mleka), bezkofeinowe lub o obniżonej zawartości kofeiny oraz tzw. niskodrażniące (o obniżonej zawartości składników drażniących C-5-HT, mających niekorzystny wpływ na przewód pokarmowy).

Nie tylko kofeina

W ziarenkach kawy kryją się węglowodany, tłuszcz, białko, spora ilość polifenoli (przeciwutleniaczy), kofeina i garbniki. Podczas palenia kawy powstaje w niej to, co bardzo lubimy: złożona mieszanina związków aromatycznych (jest ich ponad siedemset!).

Wpływ kofeiny na organizm człowieka – polifenole zawarte w kawie mają bardzo korzystne działanie: chronią serce i naczynia krwionośne, spowalniają proces starzenia organizmu, zapobiegają tworzeniu się wolnych rodników i odkładaniu się cholesterolu w naczyniach krwionośnych. Działają przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie.

Najbardziej kontrowersyjnym składnikiem kawy jest kofeina. Jak kofeina wpływa na organizm człowieka? Kofeina to alkaloid, jedyny, który może znajdować się w produktach spożywczych. Inne alkaloidy, takie jak efedryna czy atropina są używane wyłącznie do produkcji leków.

Wpływ kofeiny na organizm człowieka

Jak działa kofeina? Bardzo szybko wchłania się z przewodu pokarmowego – już po 20-30 minutach po wypiciu kawy osiąga we krwi maksymalne stężenie. Zwiększa poziom serotoniny (zwanej hormonem szczęścia). To dlatego filiżanka czarnego napoju poprawia nasze samopoczucie. Przede wszystkim jednak kofeina podnosi poziom adrenaliny. Pobudza też ośrodkowy układ nerwowy, rozszerza naczynia krwionośne, także w mózgu. Po wypiciu kawy praca jest bardziej efektywna. Jak wynika z badań japońskiego zespołu z National Institute of Advanced Industrial Science, już sam aromat kawy usuwa zmęczenie i zwalcza senność.

Trzeba jednak zaznaczyć, iż nadmiar kofeiny może być szkodliwy. Może spowodować nadpobudliwość, uczucie niepokoju, przyspieszone oddychanie i akcję serca, a także przyczynić się do wzrostu ciśnienia krwi. Długotrwałe nadużywanie kofeiny może skutkować rozdrażnieniem, bólami głowy, nudnościami, czy biegunką. Nadmiar kofeiny pogarsza też przyswajanie przez organizm wapnia i powoduje jego wypłukiwanie z organizmu. Okazuje się jednak, że jeśli nawet wypijamy 3 filiżanki kawy dziennie, ale przy tym dbamy, by dostarczyć organizmowi ok. 800 mg wapnia (równowartość 3 szklanek mleka), to nie wpłynie to na pogorszenie mineralizacji kości.

Serce i ciśnienie

Jak kawa wpływa na serce? Dzienna dawka kofeiny powyżej 250 mg (tyle jest w 2-3 filiżankach kawy) podnosi ciśnienie o 5-10 mmHg. Okazuje się, że już po 2-3 dniach regularnego picia kawy organizm przyzwyczaja się do takich dawek kofeiny i nie reaguje podniesieniem ciśnienia krwi. Jednak po kilkunastogodzinnej abstynencji od kawy organizm ponownie staje się na nią bardziej wrażliwy.

Z badań opublikowanych w British Medical Juornal wynika, że wypicie do 5 filiżanek kawy na dobę nie zwiększa ryzyka pojawienia się choroby wieńcowej. Za to amatorzy kawy, którzy potrafią wypijać nawet 9 filiżanek dziennie, mają prawie dwa razy większe ryzyko wystąpienia choroby serca.

Ile dla kogo

Jaka dzienna dawka kofeiny jest bezpieczna? Według zaleceń niemieckich – do 6 mg/kg masy ciała dziennie (ok. 400 mg dla osoby o masie 65 kg), a według zaleceń amerykańskich – 4 mg/kg masy ciała (260 mg dla osoby ważącej 65 kg). W filiżance kawy mielonej jest około 60-120 mg, rozpuszczalnej – 40-60 mg. Warto jednak pamiętać, że kofeina znajduje też w herbacie, czekoladzie, kakao i napojach energetyzujących typu Red Bull czy coca cola.

Która bezpieczniejsza

Kawa wpływa na podniesienie poziomu cholesterolu. Jak bardzo, to zależy od sposobu jej zaparzenia. Najbardziej podwyższa poziom cholesterolu gotowana lub zalewana wrzątkiem w filiżance. Znacznie lepsza jest filtrowana. Dlaczego? Na podniesienie poziomu cholesterolu największy wpływ mają tzw. diterpeny (związki lipidowe kawy), które są częściowo zatrzymywane przez bibułę stosowaną przy parzeniu kawy filtrowanej.

Na wzrost poziomu cholesterolu mają też wpływ substancje drażniące znajdujące się w kawie, które są zawarte w ziarnach albo powstają w procesie jej prażenia. Mogą one również powodować wzdęcia, bóle brzucha, zgagę, nudności. Takie dolegliwości znacznie zmniejszają się lub w ogóle nie występują po wypiciu kawy niskodrażniącej. Amerykanie i Anglicy ten typ kaw nazywają „Stomach Friendly”, Niemcy „Raizarm” lub „Schonende”, Hiszpanie „Non irritant”. Podczas specjalnego procesu kawa może być bowiem pozbawiona części szkodliwych substancji drażniących.

Kto powinien ograniczać picie kawy?

• Kobiety w ciąży. Kofeina swobodnie przechodzi przez barierę łożyska. Może utrudniać przepływ krwi przez łożysko oraz dostarczanie substancji odżywczych. Picie dużej ilości kawy powoduje spadek poziomu hemoglobiny, hematokrytu, czerwonych krwinek oraz żelaza, co prowadzi do anemii. W ciąży spożycie kofeiny nie powinno przekraczać 300 mg dziennie. Większa ilość może powodować zwiększenie ryzyka urodzenia dziecka z małą masą ciała, poronienia lub przedwczesnego porodu.
• Kobiety karmiące piersią. Kofeina przenika do pokarmu.
• Osoby przyjmujące leki. Kofeina potęguje działanie środków przeciwbólowych (często jest jednym z ich składników), zmniejsza działanie leków uspokajających. Unikać kawy powinny osoby przyjmujące teofilinę i aminofilinę (leki rozszerzające oskrzela, stosowane przy astmie i obturacyjnej chorobie płuc). Picie 2-3 filiżanek kawy dziennie może u nich powodować bóle głowy, bezsenność, kołatanie serca.